صحافی کتاب

تعریف صحافی:

صحافی فن تنظیم و به هم بستن صفحات کتاب یا امثال آن و قرار دادن آنها بین دو پوشش (جلد) به منظور یکجا نگاهداشتن صفحات و جلوگیری از فرسوده یا پاره شدن و تسهیل استفاده از آنها را صحافی گویند.

صحافی که در اصل برای جلوگیری از پریشان شدن اوراق ونگهداری سهل تر وطولانی پدید امده و تحول یافته است. یکی از صنعتهای کهنسال و در عین حال یکی از هنرهای ظریف قدیمی و در شمار هنر های اصلی کتاب است.

تاریخچه:

تاریخ جلدسازی را متفاوت بیان کرده اند و بعضی آن را مقارن با شکل گیری کتاب دانسته اند بعضی نیز گفته اند فن صحافی به وسیله به هم بستن کناره صفحات به یکدیگر پس از رواج استفاده از پارشمن معمول شد

در نخستین کتاب های صحافی شده، صفحات کتاب را میان دو تخته ضخیم قرار می دادند و تخته ها را با چفت یا نوار یا بندهای چرمی می بستند. ماده ای که معمولا برای پوشش به کار می رفت چرم بود، ولی عاج، نقره، طلا، ابریشم، و مخمل نیز به کار می رفت.

تا قرن دوم بعد از میلاد، کتاب به شکل امروزی وجود نداشت. در مصر، رفته رفته طومارهای پاپیروس جای خود را به ورق های پاپیروس و یا پوست دادند. کتاب های مقدس مربوط به این دوره شکل مستطیل داشتند و اوراق آنها از ته به یکدیگر دوخته شده بود. این کتاب ها را برای حفاظت بیشتر با جلدهای محکمی که از باقی مانده های پاپیروس و یا ورقه های چوب درست شده بود، می پوشاندند. با گذشت زمان و پیشرفت دباغی پوست و به وجود آمدن پارشمن، چرم نازکی روی این جلد می کشیدند و حتی آن را با طرح هایی طلایی تزیین می کردند.

تاریخچه صحافی مدرن(ماشيني):

تا اوايل قرن بيستم، يعني پيدايش صحافي ماشيني، كتاب‌ها با دست صحافي مي‌شدند. از 1930 به‌بعد، يعني با پيدايش نخستين ماشين‌هاي مجهز صحافي، تمامي مراحل صحافي توسط ماشين انجام مي‌گرفت. البته امروزه هنوز هم كتاب‌هايي با دست صحافي مي‌شوند.

در دهه 1950، صحافي بدون نخ موسوم به “ته‌چسب” ابداع و مرسوم شد. اين شيوه صحافي كه بدون استفاده از عمل دوخت و به‌وسيله ماشين انجام مي‌گرفت، جانشين ته‌دوزي كتاب شد. از اين پس با استفاده از تسمه نقاله، مراحل صحافي با سرعت زياد و در يك خط توليد انجام گرفت.

در اوايل 1960 مراحل مختلف كار صحافي، از دوختن تا پرس كردن و بسته‌بندي، بدون دخالت دست انجام مي‌گرفت.

در اواخر دهه 1960، ماشين‌هايي به‌وجود آمدند كه قادر بودند تا 60 جلد كتاب را در يك دقيقه صحافي كنند.

در صحافي ماشيني پيشرفته امروزي، مراحل مختلف صحافي كه جدا جدا و توسط ماشين‌هاي مختلف انجام مي‌گرفت، يكپارچه شده است. اين ماشين‌ها تمامي مراحل صحافي را انجام مي دهند.

البته كتاب‌هاي ارزان قيمت را اساسآ ته‌دوزي نمي‌كنند، بلكه بسياري از آنها را به كمك ماشين مخصوص، به طريقه ته‌چسب، صحافي مي‌كنند. بعضي اوقات نيز فرم‌هاي يك كتاب را فقط با كوك فلزي مي‌دوزند و با چسب به جلد مي‌چسبانند.

مراحل صحافی
کاغذ هایی که منابع مورد نظر در انها چاپ شده است را در دستگاهی به نام ورق تا کنی قرار داده و تا زده می شود. این اثر های چاپی معمولا به صورت فرم های چاپی ۱۶ صفحه ای و گاهی اوقات به صورت ۸ صفحه ای می باشد.کاغذ های تا زده شده را در دستگاهی به نام پرس فرم قرار میدهند تا اگر باد یا فاصله ای بین انها ایجاد شده است از بین برود. سپس انها را بسته بندی کرده تا برای مرحله ی بعد اماده شود.. مرحله ی بعد که به ان ورق جمع کنی میگویند ورق های بسته بندی شده را ۱۶تا۱۶تا امادهی اتصال میکنند..فرمهای چاپی باید به گونه ای به هم وصل شوند که به این کار اتصال گویند این کار ممکن است به چند طریق صورت گیرد..

منگنه – که برای مجلات کم حجم وکتاب های کودکان وجزوات درسی و…… مورد استفاده قرار میگیرد.ته چسب – فرمهای چاپی با چسب های گرم یا سرد به یکدیگر وصل میشوند.ته فنر – معمولا برای تک نسخه ها وشمارگان محدود به کار میروند.ته دوخت – کتابها واثار چاپی پر حجمی را که بخواهند با پوشش ضخیم و پر دوام نگه دارند را ته دوزی میکنند.

صحافی، یا جلد کردن کتاب، به عمل تا و ترتیب فرم‌های چاپ شده متن کتاب، جلدگذاری و در نهایت برش کتاب گفته می‌شود. فرم‌های چاپ شده متن کتاب، بوسیله دستگاه تاکن بر اساس قطع کتاب تا می‌شود و سپس فرم‌ها بوسیله ماشین صحافی ترتیب می‌شوند و سپس بستگی به نوع صحافی با ماشین صحافی که می‌تواند چسب، مفتول زن، دوخت و جلدسازی باشد به جلد متصل می‌شوند.

صحافي مفتولي

مفتول‌دوزي يك روش معمولي صحافي براي كتابهاي درسي، بروشورها، مجلات كم صفحه، دفتر، كاتالوگ و جزوات است. بعد از چاپ فرم‌ها كليه فرم‌هاي چاپي به ماشين تاكن سپرده مي‌شود و بعد از تا شدن ترتيب مي‌گردد در صحافي مجله به صورت مفتول‌دوزي چنانچه تيراژ كار زياد باشد معمولاً از ماشين‌هاي اتوماتيك ترتيب و دوخت مجله استفاده مي‌شود. معمولاً براي صحافي مجلات كه به خارج از كشور ارسال مي‌شود بخصوص در نقاطي كه رطوبت هوا زيادتر است از سيم مفتول استيل استفاده مي‌شود تا از زنگ‌زدگي جلوگيري شود هر چه برگ‌هاي كتاب يا مجله بيشتر باشد بايد از سيم مفتول ضخيم‌تري استفاده نمود.

همواره كارهايي كه همة آن يا قسمتي از آن كاغذ گلاسه باشد مفتول ضخيم‌تر و مقاوم‌تري نياز دارد. علاوه بر ضخامت كار تمام شده نوع دماغة دستگاه مفتول‌زن نيز در تعيين ضخامت و اندازة مفتول مؤثر است.

بعد از چاپ، فرم‌ها به ماشين تاكن سپرده مي‌شوند و بعد از تا شدن نوبت ترتيب كردن است. در صحافي مجله به صورت مفتول‌دوزي چنان چه تيراژ كار زياد باشد، معمولاً از ماشين‌هاي اتوماتيك ترتيب و دوخت مجله استفاده مي‌شود كه مرحله‌ي ترتيب و دوخت را در يك حركت به طور اتوماتيك انجام مي‌دهد. روش كار به شرحي كه داده مي‌شود مي‌باشد.

ترتيب: فرم‌ها در ماشين ترتيب به صورت V معكوس بر روي يكديگر قرار مي‌گيرد. جلد مجله نيز كه قبلاً تا شده است، بر روي فرم‌ها قرار مي‌گيرد.

دوخت: در بخش دوخت عطف مجله به وسيله‌ي ماشين دوخت اتوماتيك و يا نيمه اتوماتيك مفتول مي‌شود.

صحافي مجله به صورت مفتول‌دوزي ارزان‌ترين روش براي صحافي مي‌باشد. اما بايد موارد زير را مدّنظر قرار داد: براي دوخت مجله يك محدوديت از نظر ضخامت آن وجود دارد. با كاغذ 85 گرمي به عنوان مثال چنان چه بيش از 136 الي 138 صفحه مجله را بخواهيم مفتول‌دوزي كنيم كار بسيار مشكل مي‌شود و عطف مجله بيش از اندازه باز خواهد شد.

معمولاً براي صحافي مجلاتي كه به خارج از كشور ارسال مي‌شود به خصوص در نقاطي كه رطوبت هوا زياد است، از سيم مفتول استيل استفاده مي‌شود تا از زنگ زدگي جلوگيري شود.

–         مفتول‌دوزي مياني

–         مفتول‌دوزي حاشيه‌اي

مفتول در روش مياني در وسط فرم‌ها يا اثر قرار مي‌گيرد. به همين دليل به راحتي باز مي‌شود و مي‌توان از آن استفاده كرد. در مفتول‌دوزي حاشيه‌اي،‌ مفتول فلزي در حاشيه آن قرار مي‌گيرد. به همين دليل به راحتي صفحات آن ورق نمي‌خورد و باز نمي‌ماند.

مفتول‌دوزي حاشيه‌اي بيش‌تر در مواقعي استفاده مي‌شود كه امكان مفتول‌دوزي مياني نباشد. مانند كتاب‌ها و جزوه‌ها و مجله‌هاي قطور، حاشيه عطف اين نوع صحافي بايد بيشتر باشد تا مطالب آن را راحت‌تر خوانده شود.

صحافي بافنر سيمي مارپيچ يا فنر پلاستيكي

صحافي بافنر سيمي مارپيچي يا فنر پلاستيكي حلقوي گونة ديگري از صحافي است كه اغلب براي كتاب‌ها و دفترچه‌ها و منابعي استفاده مي‌شود كه لازم است صفحات آن باز شود و به آن صفحه‌اي اضافه يا از آن كم شود.

ابتدا عطف را سوراخ يا پانچ مي‌كنند و سپس فنر را از ميان آن عبور مي‌دهند. از اين روش براي صحافي سريع جزوه‌ها و گزارش‌ها نيز استفاده زيادي مي‌شود.

منگنه‌ي وسط: منگنه نيز يكي از رايجترين انواع مفتول‌دوزي است كه از نظر سرعت عمل و كمي هزينه نسبت به روش‌هاي ديگر بهتر است و براي بسياري از كارهاي معمولي كم حجم و سبك و هم‌چنين كارهاي ارزان قيمت به كار مي‌رود بيش از نود درصد مجله‌هاي ايران به اين روش صحافي مي‌شوند.

هر چه برگ‌هاي كتاب بيشتر باشد مفتول ضخيم‌تري مورد نياز است. مفتول‌ها معمولاً با شماره مشخص مي‌شوند. هر چه شماره‌ي مقتول بالاتر برود نازك‌تر است.

بسياري از مجله‌ها با مفتول نمره‌ي 22 تا 24 و دفترهاي صد برگ با مفتول نمره‌ي 24 تا 26 صحافي مي‌شود. اما براي كارهاي سنگين‌تر از مفتول نمره‌ي 20، استفاده مي‌شود.

نكته‌ي مهم در مفتول حالت فنري آن است. مفتول مرغوب حالت فنري خوبي دارد. هر چه فنريت آن كم شود يعني نرم‌تر باشد نامرغوبتر خواهد بود.

و هنگام كار مشكلاتي را نيز پديد خواهد آورد در مواردي به جاي استفاده از مفتول استاندارد يك مفتول ضخيم را به كمك دستگاه مي‌كشند تا نازك‌تر شود و براي كارهاي سبك از آن استفاده مي‌كنند در اين صورت خاصيت فنري آن كم شده و نامرغوب مي‌‌شود.

كارهايي كه همه يا قسمتي از صفحات آن كاغذ گلاسه باشد مفتول ضخيم‌تر و مقاوم‌تري لازم دارد. علاوه بر ضخامت كار تمام شده نوع دماغه دستگاه مفتول زن نيز در تعيين ضخامت و اندازه‌ي مفتول مؤثر است. دستگاههاي مفتول‌زني ممكن است اتوماتيك يا نيمه اتوماتيك و يا دستي باشد در نوع نيمه اتوماتيك كارها با دست روي نوار نقاله قرار داده مي‌شود. و ساير مراحل را دستگاه به صورت اتوماتيك انجام مي‌دهد. اما در نوع اتوماتيك فقط كافي است كتاب‌ها يا دفترهاي تا شده به دستگاه تغذيه شود. بقيه‌ي كارها را خود آن انجام مي‌دهد. گرچه مفتول‌زني از ارزان‌ترين و ساده‌ترين انواع صحافي است. در همين نوع نيز گونه‌هايي از اشكال ظريف و فانتزي وجود دارد كه معمولاً در تهيه‌ي مجموعه‌هاي تبليغاتي ـ بروشورها ـ و كاتالوگ‌هاي تبليغاتي كاربرد دارد.

مفتول‌هاي موسوم به لوپ از اين جمله‌اند يكي از نكات مهم در مفتول‌زني به اندازه بودن آن است. لبه‌هاي برگشته‌ي مفتول بايد به هم برسند.

مهم‌ترين نقطه‌ي ضعف، در اين روش اين است كه مجله به خوبي باز نمي‌شود و به صورت تخت قرار نمي‌گيرد مگر اين كه عطف آن را با دست فشار دهيم.

مزيت اين روش در اين است كه اوراق به صورت تخت بر روي يكديگر قرار مي‌گيرد. به اندازه کافي  نوع مكانيكي سرعت عمل ندارد و هزينه‌ي زيادي را در بردارد.